| Abstract | U ovom radu, s gledišta tekstilnog tehnologa, obrađena je problematika utjecaja tehnoloških parametara pletenja i konstrukcijskih značajki čarapa na kompresiju noge. Danas se gotovo sve čarape izrađuju tehnikom pletenja, a veći dio čarapa, naročito kompresijskih, se izrađuju na kružnopletaćim strojevima malog promjera koji se kratko nazivaju čaraparski automati. Ovakvih strojeva ima raznih finoća i promjera iglenica koji u izradi čarapa najčešće koriste 120 do 450 slobodno pokretljivih jezičastih igala. Svi uzorci pletiva i čarapa koji se analiziraju u ovom radu su izrađeni na čaraparskim automatima. Ovaj se rad uglavnom sastoji od dva dijela: teorijskog i eksperimentalnog. U prvom, općem ili teorijskom dijelu rada navode se razlozi izrade kompresijskih čarapa i njihova primjena. Uvod u kompresijske čarape započinje sa značajkama finih ženskih najlon čarapa i čarapa s gaćicama koje se najčešće izrađuju poliamidnim (PA) multifilamentnim pređama finoće 13 do 76 dtex i istezanja do prekida 20 do 40 %. Ovakve čarape imaju neznatnu kompresiju na žensku nogu koja iznosi do 8 hPa (6 mmHg) te se smatra beznačajnom pa se i ne navodi na proizvođačkoj etiketi. S ovim čarapama objašnjene su izmjere ženskih nogu koje su značajne za konstrukciju dugačkih čarapa te su navedeni primjeri označavanja veličina ovakvih čarapa. Nakon ovih čarapa navedene su značajke prevencijskih čarapa s gaćicama koje često nose trudnice ili žene koje svoje radne aktivnosti obavljaju stojeći. Ovakve čarape su drugačije konstrukcije i izrađuju se PA i jednostruko ili dvostruko omotanim elastanskim pređama u različitim kombinacijama. Elastanske pređe imaju 200 do 900 % istezanje do prekida i ubrajaju se u hiperistezljive i hiperelastične materijale. Ovakve čarape imaju kompresiju na nogu 8 do 24 hPa (6 do 18 mmHg). Osnovna značajka kompresijskih čarapa je da imaju najveću kompresiju iznad gležnja noge koja postupno opada prema preponama i do 80 %. Nakon prevencijskih čarapa navedene su značajke kompresijskih čarapa i medicinskih kompresijskih čarapa koje prema njemačkoj normi imaju kompresiju od 24 do 65 hPa (18 do 49 mmHg). Pored njemačke, navedene su klase kompresije u francuskoj, engleskoj i američkoj normi jer se međusobno razlikuju. Navedeni su razni uređaji za mjerenje kompresije čarapa s osnovnim naglaskom na model drvenih nogu. Izvedene su teorijske jednadžbe za izračunavanje vlačnih svojstava pletiva te navedena metoda mjerenja cikličkih opterećenja. U eksperimentalnom dijelu naveden je plan rada i istraživanja, metodologija mjerenja, rezultati i rasprava te zaključak. Naglasak je na izradi i analizi funkcionalno projektiranih cjevastih uzoraka elastičnih pletiva različite ujednačene strukture, širine 80 mm x 2 do 130 mm x 2 i duljine 400 do 900 mm. Uzorci su izrađeni sa četiri pređe različitih finoća na tvorničkim strojevima koji se svakodnevno upotrebljavaju u serijskoj proizvodnji. Sa svakom pređom izrađena su po tri uzorka pletiva s različitom dubinom kuliranja pri čemu su dobivena pletiva drugačije poroznosti, a time i istezanja. S navedenim pređama i dubinama kuliranja izrađena su također djelomično platirna 1+1 i platirna pletiva. Za platiranje je upotrijebljena elastanska pređa. Na svim uzorcima određeni su parametri strukture pletiva i vlačna svojstva te mjerena kompresija cjevastog elastičnog pletiva na krutu valjčanu podlogu. Na svakom uzorku kompresija je mjerena pri različitom istezanju. U drugom dijelu eksperimentalnog rada analizirani su parametri strukture raznih prevencijskih i kompresijskih čarapa nabavljenih na slobodnom tržištu te mjerena njihova kompresija na modelima drvenih nogu koja iznosi 16 do 60 hPa (12 do 45 mmHg). U raspravi se uspoređuju strukture pletiva sa iznosom istezanja i izmjerenom kompresijom na krutu valjčanu podlogu različitih promjera. Također se uspoređuju rezultati kompresije izmjereni na krutoj valjčanoj podlozi sa rezultatima dobivenim po drugim metodama mjerenja kompresije. Projektiran je i izrađen novi uređaj u obliku kompresijskih škara za mjerenje kompresije pletiva kompresijskih čarapa. Uređaj je u prvom redu namijenjen tvorničkoj proizvodnji pri mjerenju kompresije u izradi prototipova kompresijskih čarapa. Iz ukupnih podataka istraživanja izvučeni su zaključci vezani za personaliziranu proizvodnju kompresijskih čarapa. |
| Abstract (english) | The paper studies the impact of technological knitting parameters and constructional properties of hosiery on leg compression, from the viewpoint of a textile technologist. Almost all hosiery today is made using the knitting technique, and the bigger part of hosiery, especially compression hosiery, is made on circular knitting machines with small diameters, i.e., hosiery automats. These machines come in a variety of gauges and needle bed diameters and, in hosiery production, they most commonly use 120 to 450 freely movable latch needles. All the knitwear and hosiery samples analyzed in this paper are made on hosiery automats. This paper consists of the two main parts: theoretical and experimental. The first, general or theoretical part of the paper, examines the reasons for compression hosiery production and its application. The introduction to compression hosiery begins with the properties of fine women's nylon stockings and pantyhose, usually made from polyamide (PA) multifilament yarns with the counts of 13 to 76 dtex and breaking elongation of 20 to 40 %. This type of hosiery exerts a slight compression of up to 8 hPa (6 mmHg) on a female leg, which is considered insignificant and not stated on the manufacturing label. This hosiery is used to explain the measurements of the female leg which are significant for the construction of stockings, and examples are provided of marking the sizes of this hosiery. The next properties described are those of preventive pantyhose, often worn by women who are pregnant or perform their working activities on their feet. This hosiery has a different construction and is made with PA and single or double covered elastane yarns in different combinations. Elastane yarns have a 200 to 900 % breaking elongation and are classified as hyperextensible and hyperelastic materials. This hosiery exerts compression on the leg from 8 to 24 hPa (6 to 18 mmHg). The main property of compression hosiery is that its highest compression is above the ankle, with a gradual decrease towards the crotch of up to 80 %. The following properties that are described are those of compression and medical compression hosiery which, according to the German norm, has the compression of 24 to 65 hPa (18 to 49 mmHg). Apart from German compression classes, French, English and American are also given, since these are all mutually different. Furthermore, different hosiery compression measuring devices are mentioned, the main focus being the wooden leg model. Theoretical equations are derived to calculate the yarn tensile properties, and a method for measuring cyclic loads is given. The experimental part contains the plan of work and research, measuring methodology, results and discussion, and conclusion. The focus is on the production and analysis of the functionally designed tubular samples of elastic knit with different even structures, whose width is 80 mm x 2 to 130 mm x 2 and length 400 to 900 mm. The samples were made using four yarns of different counts on factory machines which are used daily in serial production. Each yarn was used to make three knit samples with a different sinking depth. The produced knits had a different porosity and thereby a different elongation. The given yarns and sinking depths were also used to make partially plated 1+1 and plated knits. Elastane yarn was used for the plating. All the samples were used to determine the yarn structure parameters and tensile properties, and measure the compression of the tubular knit on a hard cylindrical base. On each sample, the compression was measured at a different elongation. The second part of the experimental section analyzes the structure parameters of various preventive and compression hosiery, purchased on the free market. The compression of that hosiery on wooden leg models was measured, and amounted from 16 to 60 hPa (12 to 45 mmHg). The discussion contains a comparison of yarn structures and the amount of elongation and compression exerted on the hard cylindrical base of different diameters. Furthermore, a comparison was made between the results of compression measured on hard cylindric base and results obtained through other methods for measuring compression. A new device in the shape of compression scissors was designed and made to measure the knitwear compression of compression socks. The device is primarily intended for factory production for compression measurement in the production of compression hosiery prototypes. The total research data is used to draw conclusions about the production of personalized compression hosiery. |
